1. Εισαγωγή
«…μέσα σε κάθε ηλικιωμένο άτομο βρίσκεται ένας νέος που αναρωτιέται τι συνέβη»
Terry Pratchett, Άγγλος Συγγραφέας
Οι άνθρωποι ζουν πλέον περισσότερο. Οι επίσημες στατιστικές αποκαλύπτουν ότι το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά μέσο όρο περισσότερο από δύο χρόνια, ανά δεκαετία από τη δεκαετία του 1960. Σήμερα, είναι σχετικά φυσιολογικό να γεράσει κανείς πάνω από τα 70, τα 80 ακόμη και τα 90. Αλλά το να ζεις πολύ σημαίνει αυτόματα ότι ζεις καλά; Κανείς δεν θα αρνηθεί ότι αυτό σίγουρα δεν ισχύει, δυστυχώς.
Εάν θέλουμε να διατηρήσουμε ένα βασικό βιοτικό επίπεδο σε μεγάλη ηλικία, δεν μπορούμε να βασιστούμε αποκλειστικά στα κρατικά συστήματα συνταξιοδότησης και υγειονομικής περίθαλψης, αλλά πρέπει επίσης να κάνουμε ατομικές προετοιμασίες. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι ο ενεργός προγραμματισμός της ζωής μετά τη συνταξιοδότηση και ο αυτό-στοχασμός των μεταβάσεων που σχετίζονται με την ηλικία, μπορούν να επηρεάσουν θετικά και την ευημερία στη ζωή μας αργότερα.
Σε συνεντεύξεις 125 ατόμων μεταξύ 40 και 75 ετών που πραγματοποιήθηκαν στις χώρες του έργου SenQuality, Κύπρος, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Πολωνία, Σλοβενία και Ισπανία, το 97% των ερωτηθέντων θεώρησε πολύ σημαντικό ή κάπως σημαντικό το να είναι προνοητικοί/-ές στην προετοιμασία της ζωής τους.
Ταυτόχρονα, μόνο το 43% έλαβε ήδη μέτρα. Ρίχνοντας μια ματιά στις απαντήσεις που έδωσαν οι νεότεροι/ες συμμετέχοντες, το ποσοστό είναι κατά πολύ μικρότερο. Το 70% των ερωτηθέντων ζήτησε περισσότερη υποστήριξη σε σχέση με την προετοιμασία της ζωής τους.
«Ξέρω ότι θα ήταν χρήσιμο να κάνω κάποιου είδους προετοιμασία- αλλά από που πρέπει να ξεκινήσω και που να τελειώσω. Αυτό είναι ένα θέμα που εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να παραμερίζουμε»
(Σχόλιο από Γερμανό ερωτηθέντα, Απρίλιος 2021)
Η προετοιμασία για την άφιξη της τρίτης ηλικίας είναι ένα πολύπλοκο θέμα. Περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές πτυχές, νομικούς κανονισμούς, και προσωπικά υπόβαθρα, ενδιαφέροντα και επιθυμίες. Ορισμένες καταστάσεις είναι πέρα από τον έλεγχο μας, αλλά έχουμε την ευκαιρία να επηρεάσουμε τη ζωή μας στη Τρίτη ηλικία, σε πολλούς τομείς.
Η Anna E. Kornadt, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λουξεμβούργου και ο Klaus Rothermund Πρόεδρος της Γενικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ιένας, βλέπουν την προετοιμασία ως μια δια βίου και πολυδιάστατη διαδικασία που υπερβαίνει την οικονομική προετοιμασία.
Καθόρισαν στις μελέτες τους εννέα τομείς της ζωής ενός ατόμου, σχετικούς με την προετοιμασία και με τους οποίους θα ασχοληθούμε εκτενέστερα:
- Οικονομικός προγραμματισμός
- Έκτακτες ανάγκες και εξαιρετικές περιστάσεις
- Πνευματική και σωματική κατάσταση
- Στέγαση/ Οικιακά
- Εξωτερική εμφάνιση και παρουσία
- Κοινωνικές σχέσεις
- Υγεία
- Ελεύθερος χρόνος: επιλογή κατάλληλων δραστηριοτήτων και καθημερινής ρουτίνας
- Εργασία και απασχόληση
Δεν μπορούν όλοι οι τομείς να επηρεάσουν όλους τους ανθρώπους στο ίδιο επίπεδο αφού η προσπάθεια και οι προετοιμασίες για κάθε τομέα ενδέχεται να διαφέρουν.
«Ενδιαφέρον θέμα αλλά ακούγεται δύσκολο. Έχω στην ηλικία μου ήδη τον αριθμό «4» μπροστά, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προετοιμαστώ για τα γηρατειά;»
(Σχόλιο από Πολωνό ερωτηθέντα, Απρίλιος 2021)
Το ερώτημα πότε να ξεκινήσετε με την προετοιμασία για την ζωή μετά την σύνταξη είναι τόσο ατομικό όσο και η ίδια η γήρανση. Δεν υπάρχει λόγος πανικού για το επόμενο «μεγάλο» ορόσημο των γενεθλίων σας, αλλά είναι καλό να γνωρίζετε ότι η καλή και υγιής γήρανση έχει να κάνει με την προετοιμασία και την πρόληψη, και η συνειδητοποίηση ότι ορισμένα πράγματα χρειάζονται χρόνο ή προετοιμάζονται καλύτερα σε προηγούμενα στάδια της ζωής μας.
Αυτός ο οδηγός παρουσιάζει τους τομείς που αφορούν την προετοιμασία της ζωής ιδιαίτερα μετά τη συνταξιοδότηση, και ο κάθε τομέας περιλαμβάνει πρακτική υποστήριξη για το πως να κάνετε συγκεκριμένα βήματα. Εκτός αυτού, δίνει ορισμένες γενικές συμβουλές για τον προγραμματισμό και τον τρόπο λήψης αποφάσεων.
Στα παραρτήματα, συνοψίζονται τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με την προετοιμασία της ζωής των ατόμων με συνολικό αριθμό συμμετεχόντων 125 άτομα. Επιπλέον, ρίχνουμε μια ματιά στη δημογραφική αλλαγή στην Ευρώπη και δίνονται χρήσιμες πληροφορίες για την κατάσταση στις χώρες της κοινοπραξίας του έργου SenQuality Κύπρος, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Σλοβενία και Ισπανία, συμπεριλαμβανομένων καλών πρακτικών από τις χώρες αυτές σε σχέση με την ενεργό γήρανση. Δεν χρειάζεται να κάνατε όλα τα βήματα με τη σειρά που δίνονται, αλλά μπορείτε να επιλέξετε τους τομείς εκείνους που είναι πιο συναφείς με την κατάσταση της ζωής σας και τις προτεραιότητες σας. Είναι σημαντικό να έχετε κατά νου πως, όσο περισσότερη ικανοποίηση έχει κάποιος στους διάφορους τομείς της ζωής του, τόσο ποιοτικότερη θα είναι η ζωή του (τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον).
Είστε έτοιμοι να σκεφτείτε τη ζωή σας μετά τη συνταξιοδότηση και την Τρίτη ηλικία; Ελπίζουμε να σας δώσουμε τις βάσεις και τις πληροφορίες που θα σας εμπνεύσουν για να ξεκινήσετε τον προγραμματισμό!
2. Οργανώνοντας την άφιξη στην Τρίτη ηλικία
«Έχω εντυπωσιαστεί με την επείγουσα ανάγκη μου να προγραμματιστώ. Η γνώση δεν είναι αρκετή και το να είσαι πρόθυμος δεν αρκεί, οπότε η οργάνωση και ο προγραμματισμός είναι σημαντικά»
Λεονάρντο ντα Βίντσι, Πολυμαθής – Ζωγράφος, επιστήμονας, μηχανικός, γλύπτης…
Το πως φαίνεται η διαδικασία σχεδιασμού της ζωής σας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εσάς και την προσωπική σας κατάσταση: Ποιες είναι οι επιθυμίες και τα οράματα σας για το μέλλον σας και ποια είναι η τωρινή σας κατάσταση; Που μένετε, σε διαμέρισμα ή ισόγεια κατοικία, σε αγροτική περιοχή ή σε μεγάλη πόλη, ποια είναι η οικογενειακή σας κατάσταση, έχετε τη δυνατότητα να αφήνετε στην άκρη κάποια χρήματα κάθε μήνα, πόσο υγιεινά ζείτε κλπ.
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα και πολλές επιλογές. Μπορεί να μην είστε σε θέση να επηρεάσετε κάθε πτυχή της ζωής σας στο μέλλον, αλλά έχετε τη δύναμη να τη διαμορφώσετε όσο πιο ευχάριστα γίνεται.
Αυτό που πραγματικά μετράει είναι ότι ο σχεδιασμός της ζωής δεν περιλαμβάνει μόνο το θεωρητικό κομμάτι αλλά και την ανάληψη δράσης και (αλλαγής) συμπεριφορών, ανεξάρτητα από την ηλικία που βρίσκεστε σήμερα.
Όταν μιλάμε για τη ζωή στο μέλλον, αυτό περιλαμβάνει την Τρίτη ηλικία, όπου συνήθως ένα άτομο συνταξιοδοτείται από τη δουλειά και προσαρμόζεται στη ζωή χωρίς επίσημη απασχόληση, αλλά αφορά και την τέταρτη ηλικία, στην οποία θέματα όπως η υγεία, η βοήθεια και το τέλος της ζωής γίνεται πιο σημαντική.
Στην Τρίτη ηλικία, προετοιμάζεστε για μια αλλαγή ρόλων: Ίσως να μεταβείτε από ένα ενεργό μέλος του εργατικού δυναμικού σε συνταξιούχο, ίσως η μετάβαση να είναι από γονείς σε παππούδες και γιαγιάδες, από ιδιοκτήτη ισόγειας κατοικίας σε διαμέρισμα. Γενικά, η Τρίτη ηλικία περιλαμβάνει την ιδέα της ενεργούς γήρανσης, της απόλαυσης των κοινωνικών σχέσεων και των δραστηριοτήτων για τις οποίες δεν είχατε χρόνο προηγουμένως. Σχετικά με τις προετοιμασίες για την τέταρτη ηλικία, ο αντίκτυπος της προχωρημένης βιολογικής ηλικίας γίνεται πιο εμφανής: επιδείνωση της υγείας και το αναπόφευκτο του θανάτου φέρνουν στο προσκήνιο άλλες ανάγκες, διαφορετικές από αυτές της τρίτης ηλικίας.
Οι εννέα τομείς διαφέρουν ως προς τη σημασία τους στα στάδια της ζωής στην οποία βρίσκεται το άτομο ή προετοιμάζεται να μπει: ενώ οι τομείς προετοιμασίας της τρίτης ηλικίας που σχετίζονται κυρίως με τη δραστηριότητα, την εργασία, τη φυσική κατάσταση και την εμφάνιση μπορεί να φαίνονται πιο σχετικοί, για τους τομείς της τέταρτης ηλικίας, η υγεία, η στέγαση και οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μπορεί να θεωρηθούν πιο σημαντικές.
Η διαδικασία προγραμματισμού είναι πολύ ατομική και όλοι οι τομείς περιλαμβάνουν τις ελπίδες και τους φόβους του ατόμου που το οργανώνει. Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στους διαφορετικούς τομείς. Ελπίζουμε να σας δώσουμε μια ιδέα για το τι θα ήταν καλό να σκεφτείτε και να αναζητήσετε όταν ξεκινήσετε τη διαδικασία προγραμματισμού της ζωής σας.
Πηγές & περαιτέρω αναγνωστικές παραπομπές
- Eurostat. Mortality and life expectancy statistics. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Mortality_and_life_expectancy_statistics
- Kornadt, Anna E.; Rothermund, Klaus. “Preparation for old age in different life domains: Dimensions and age differences.” International Journal of Behavioral Development, vol. 38, no. 3, 2014, pp. 228–38, doi:10.1177/0165025413512065.
- Kim-Knauss, Yaeji, and Frieder R. Lang. “Late-Life Preparedness and Its Correlates: A Behavioral Perspective on Preparation.” The Journals of Gerontology: Series B, edited by Shevaun Neupert, July 2020, p. gbaa088, doi:10.1093/geronb/gbaa088.
- Kornadt, Anna E., and Klaus Rothermund. “Contexts of Aging: Assessing Evaluative Age Stereotypes in Different Life Domains.” The Journals of Gerontology: Series B, vol. 66b, no. 5, Sept. 2011, pp. 547–556.
- —. “Preparation for Old Age in Different Life Domains: Dimensions and Age Differences.” International Journal of Behavioral Development, vol. 38, no. 3, 2014, pp. 228–38, doi:10.1177/0165025413512065.
- Noone, Jack H., et al. “Preretirement Planning and Well-Being in Later Life: A Prospective Study.” Research on Aging, vol. 31, no. 3, 2009, pp. 295–317, doi:10.1177/0164027508330718.
- Preston, Claire, et al. Planning and Preparing for Later Life. Centre for Ageing Better, 2018.
- Wang, Mo, and Junqi Shi. “Psychological Research on Retirement.” Annual Review of Psychology, vol. 65, no. 1, Jan. 2014, pp. 209–33, doi:10.1146/annurev-psych-010213-115131.
- Yeung, Dannii Y., and Xiaoyu Zhou. “Planning for Retirement: Longitudinal Effect on Retirement Resources and Post-Retirement Well-Being.” Frontiers in Psychology, vol. 8, July 2017, p. 1300, doi:10.3389/fpsyg.2017.01300.
